Žika Mitrović, režiser jednog od najboljih srpskih filmova uopšte i daleko najboljeg srpskog i eks-jugoslovenskog ratnog filma, izveo je svojevremeno pravu umjetničku, ali i antiideološku diverziju.

Snimajući ostvarenje o Cerskoj bici u doba ideoloških ratnih serijala, poput "Bitke na Neretvi", "Bitke na Sutjesci" i "Velikog transporta", Mitrović je progovorio o realnom žrtvovanju srpskih vojnika za odbranu sopstvene otadžbine, koju su napadali očevi onih koji su u partizanskoj verziji ideološkog ju-Holivuda glumili heroje slobode.

Bila je to kreativna i umjetnički i istorijski uzorno odrađena "diverzija" jednog sistema, koji je realnu istoriju gurao pod tepih i pod zastavom paraistorije gradio zajednički /su/život, koji će se koju deceniju kasnije svima obiti o glavu.

Ideološki sistem se raspao, zemlje koju je držao na okupu više nema, ali "Marš na Drinu" je, i tada i sada, neprocjenjivo filmovano svjedočanstvo o stradanju, pobjedi života nad smrću i jednom narodu koji je preživio /planirani/ nestanak.

Medijsko i političko ćutanje o kvalitetima tog filma i, naročito, tematici koju je obrađivao nije ni u doba Јugoslavije moglo da našteti filmu koji je sjajno ujedinio istorijske činjenice i umjetničku fikciju i kilometrima iskoračio ispred otužnih ideoloških kaubojaca u kojima su i epizodisti postajali glavni junaci.

Slijedom vremena u kome je rađen, Mitrovićev film nije osvajao "bezbrojne nagrade", ali je postao kreativno i, iznad svega, obrazovno svjedočanstvo o pravoj istoriji, koje je danas nezaobilazno u srpskim kako vaspitnim tako i umjetničkim domenima.

Taj film je veoma dobro poznat i dojučerašnjim srpskim sunarodicima, koji sada žive svoje nove "državotvornosti". Možda mnogima nije bio, niti je danas, drag ili prijatan, ali je njegova autentičnost, i umjetnička i istorijska, nesporna.

Decenijama poslije "Marša na Drinu" pojavljuje se film koji ponovo govori o jednoj od teških kolektivnih trauma Srba, ovoga puta to je genocid u ustaškoj Nezavisnoj Državi Hvatskoj /NDH/ i najvećem simbolu tog stradanja - konclogoru Јasenovac.

Sama činjenica da je taj film napokon snimljen, da je neki srpski umjetnički tim smogao snage i hrabrosti da stavi na filmsko platno sagu o uništavanju sopstvenog naroda, i to metodama koje su zgražavale /prema arhivskim dokumentima/ i same nacističke službenike u NDH, jeste događaj poslije kojeg više ništa neće biti isto, i to ne samo u srpskoj kinematografiji.

Trauma koja je "puštena iz boce" i umjetnički odušak koji izaziva sama činjenica da je film uopšte snimljen proizvešće još mnogo filmskih, televizijski i književnih priča o pokušaju zatiranja jednog slovenskog naroda, u kojem su učestvovale i neke od njemu najbližih etničkih grupa, komšija i suplemenika, i to više nego i sami esesovci.

Otuda je pojava "Dare iz Јasenovca" šansa za još jedan istorijski i umjetnički čas koji bi trebao da traje generacijama.

Za Srbe taj film predstavlja otključavanje zatvorskih vrata i dalje poluideološkog uma, raspolućenog između jugoslovenstva i srpstva, i pogled u oči noćnoj mori koja stoji u kolektivnoj i pojedinačnoj podsvijesti cijelog naroda.

Za bivše sunarodnike, preciznije za njihove politike koje već 30 godina pišu istoriju od 1990. godine i nastoje da sve prije toga stave na račun "komunizma" ili "hegemonističkog velikosrpstva", te operu ruke od genocida nad Srbima, Јevrejima i Romima, "Dara iz Јasenovca" je neprijatan događaj.

Stoga ovo ostvarenje hrvatski i bošnjački mediji nastoje /o/staviti na rubovima filmskih tema u skrajnutim rubrikama iz kulture. Ili mu kao protivtežu suprotstaviti sopstvena ostvarenja o dešavanjima iz devedesetih godina u kojima je pojam genocida devalviran zbog prečeste upotrebe i pokušaja da se svaka žrtva proglasi za žrtvu "srpskog fašizma".

"Dara iz Јasenovca" obrađuje tek par sudbina kozarske djece od njih više od 20.000 koja su dovedena u ustaške logore, odvojena od roditelja i prepuštena smrti ili usvajanju, tokom kojeg su, u najvećem boju slučajeva, ostala uskraćena za istinu o sopstvenom identitetu.

Slučaj zatiranja desetina hiljada mališana, bez namjere da se vrše poređenja ili devalvira bilo čija kasnija žrtva na ovim prostorima, jedinstven je zločin koji prevazilazi i nadmašuje svaku moguću zločinačku perverziju na ovom tlu /a bilo ih je mnogo u istoriji/.

Zato bi "Dara iz Јasenovca" mogla biti prekretnica, umjetnička i svaka druga, u srpskom pogledu prema budućnosti i svojevrsni /mentalni/ antibiotik za sve koji još pate za vremenom u kome je snimanje sličnog filma bilo nemoguće.

A, bilo je nemoguće naprosto zato što se o kozaračkim "Darama" moglo i smjelo pričati samo onoliko koliko su to dozvoljavale ideološke matrice u kojima je žrtva, ponekad, morala sa dželatima da podijeli oreol stradalnika i izjednači se sa onima koji takvu golgotu ne samo da nisu prošli, već su je izazvali.

Nikakva trka za "Oskarom" ili sličnim nagradama nije suština onoga što "Dara iz Јasenovca" treba da ostavi u narodnoj svijesti, a to je suštastveni obrazovni čin za djecu, te početak antiideološkog provjetravanja srpskog društva sa obje strane Drine.

Ovaj film bi trebao, za početak, da oslobodi srpski narod od višedecenijske nametnute i agresivne priče o sopstvenoj odgovornosti zbog razbijanja Јugoslavije i, iznad svega, ćutanja o genocidu kojem su Srbi u 20. vijeku čak dva puta bili podvrgnuti - u oba svjetska rata.

Ne zato da bi se pravdali za ono za šta nisu ili jesu krivi, već da bi Srbi mogli ispravno da valorizuju svoje zablude, pobjede, poraze ili krivice, a ne da žive nametnute istorijske narative.

Zato je "Dara iz Јasenovca" već zaslužila "Oskar". Ali ne holivudski.