Danas u Republici Srpskoj postoje dvije široko rasprostranjene, ali suprotstavljene tvrdnje.

Po jednoj, Srpska je uspjela razviti svoje institucije i ojačati do te mjere da bi, u hipotetičkom scenariju, ako bi postala nezavisna država - od prvog dana mogla biti uređena institucionalna država.

Prema drugima, u Republici Srpskoj su jači pojedinci i institucije nikada nisu imale šansu da se razviju i postanu dominantne, i da to Republiku Srpsku prati od kraja rata do danas, bez obzira na to koja politička opcija je bila dominantna.

Dmičić: Svojevrsna personalizacija vlasti

Mile Dmičić, dugogodišnji profesor ustavnog prava i jedan od ljudi koji je otpočetka bio uključen u proces stvaranja ustavnog sistema RS, tvrdi da je Srpska uspjela uspostaviti gotovo sve institucije koje karakterišu politički entitet s visokim stepenom autonomije - zakonodavnu, izvršnu i sudsku vlast, kao i niz pratećih upravnih organa, agencija i javnih službi, uprkos tome što je, kako je naglasio, bila podložna napadima kako suprotstavljenih snaga u BiH, tako i nelegitimnih predstavnika međunarodne zajednice.

"Međutim, iako se formalno može konstatovati da su institucije razvijene, njihova suštinska institucionalizacija u smislu nezavisnosti, profesionalnosti i stabilnosti i dalje je ograničena. Tokom posljednjih decenija uočava se dominacija političkih elita i pojedinaca nad institucijama, što je dovelo do svojevrsne personalizacije vlasti", smatra on.

Kako ističe, stvoren je model upravljanja u kojem su formalne institucije često samo instrumenti njihove političke volje bez odgovornosti, a ne samostalni subjekti odlučivanja. Jedan od problema koji on vidi je i dalje prisutnost partijskog zapošljavanja, uz nedostatak odgovornosti i sporost u radu. Obrazovni sistem na svim nivoima, kako ističe, ima slabosti u pogledu reformi i modernizacije, što dugoročno utiče na kvalitet kadrova.

"Posebne slabosti su vezane za dalje stabilno funkcionisanje penzijskog i invalidskog osiguranja, nezaposlenost, nedostatak deficitarnih kadrova te poboljšanje položaja svih boračkih kategorija", naglasio je on.

Državnost Srpske danas se, kako Dmičić smatra, manifestuje kroz tri ključna aspekta: institucionalnu sposobnost da samostalno upravlja svojim sistemom vlasti, političku stabilnost i kontrolu nad teritorijom i očuvanje identiteta i legitimiteta unutar složenog državnog sistema BiH, koji, kako je naglasio, funkcioniše u uslovima savremenog međunarodnog protektorata, trenutno nelegalnog i nelegitimnog visokog predstavnika i brojnih kontroverzi i nedosljednosti.

"Dakle, iako Republika Srpska ne posjeduje važan dio međunarodnog suvereniteta, ona ima visok stepen unutrašnje državnosti, izražen kroz funkcionalne institucije, administrativnu samostalnost i stabilan politički identitet", naglasio je on.

Petković: Institucije u cijelosti funkcionišu

Milan Petković, pravni stručnjak i advokat koji je ujedno poslanik US u Parlamentarnoj skupštini BiH, smatra da su temelji institucija Republike Srpske postavljeni Ustavom RS, međunarodnim priznanjem BiH i Dejtonskim mirovnim sporazumom, u okviru Aneksa IV, uprkos, kako kaže, njihovim slabljenjem djelovanjem visokih predstavnika i međunarodnih pritisaka.

"Ali ono što je najvažnije: institucije koje se tiču i zakonodavne i izvršne i sudske vlasti u cijelosti funkcionišu. Dakle, sve ono što je potrebno za normalno funkcionisanje Republike funkcioniše. Možete pronaći brojne države koje su samostalne, a koje imaju isti, pa čak i manji nivo razvijenih institucija.

Petković se ne slaže da je volja pojedinaca u Republici Srpskoj jača od institucija.

"Crna Gora je nezavisna država, pa je imala puno veći uticaj pojedinca nego što je ikad bilo kod nas. Pogledajte Ameriku… Predsjednik Tramp snažno određuje politiku Amerike, pa niko ne kaže da Amerika nema jake institucije. Ponekad je i do harizme ili snage lidera, koliko je on u stanju da se nametne institucijama", smatra Petković.

Bubonjić: Institucije sistema u Srpskoj postoje samo formalno

S druge strane, Mladen Bubonjić, analitičar, tvrdi da institucije sistema u Srpskoj postoje samo formalno, dok su suštinski pod političkim uticajem, te da od Dejtona do danas Srpska nije uspjela da razvije snažne institucije.

"Ključni mehanizmi uticaja na institucije, kao što su izbor rukovodstva po političkoj lojalnosti, zavisnost od budžeta kojim upravlja izvršna vlast, trenutne izmjene zakona po volji moćnika i disciplinovanje neposlušnih kadrova, sistematski su potkopali autonomiju sudstva, tužilaštava, regulatornih tijela i revizorskih institucija", tvrdi on.

Kako ističe, generalno u svijetu postoji tendencija politika u kojima dominira populizam u odnosu na institucionalnu tradiciju, ali da se u drugim etabliranim državama radi o političkim subjektima koji su istorijski poznavali tripartitnu podjelu vlasti, za razliku od Srpske.

"Kod njih je vjerovatnoća da će se vratiti na stari put. Kod nas je slika drugačija, od svog nastanka institucije su više bile zarobljene nego nezavisne, štaviše izostanak uplitanja politike se smatrao kao izuzetak, a ne kao pravilo", tvrdi on.